W Polsce wciąż niewiele jest miejsc noclegowych w pensjonatach i willach  oferujących  wynajem pokoi  a  usytuowanych w miejscowościach uzdrowiskowych i wypoczynkowych, które  uwzględniają  potrzeby, możliwości i oczekiwania blisko 5 mln. osób niepełnosprawnych, osób ze szczególnymi potrzebami.

Miejscowości  uzdrowiskowe i turystyczne, w których są prywatne pensjonaty i wille oferujące wypoczynek, nie są w zdecydowanej większości  przygotowane do obsługi turysty niepełnosprawnego nie tylko pod względem zaplecza, ale i organizacyjnym. Nie znają specyfiki potrzeb i możliwości osób z różną niepełnosprawnością i unikają takich klientów, zasłaniając  się niedostosowaniem  swojej oferty dla takich osób. Podobny jest także problem z biurami turystycznymi , które  także w zdecydowanej większości , nie posiadają oferty dedykowane  dla obsługi turysty niepełnosprawnego, dla  osób ze szczególnymi potrzebami.

Dlatego też  ze względu na małą świadomość w zakresie tego, jak ważna jest dostępność dla osób ze szczególnymi potrzebami –  osób z niepełnosprawnościami chcących skorzystać z oferty w miejscowościach uzdrowiskowych i turystycznych, Fundacja Lubelski Fundusz Lokalny przygotowała pilotażowy projekt „Dostępność Nałęczowskiego Festiwalu Otwartych Ogrodów”, który odpowiada na potrzebę wypracowania, przetestowania i wdrożenia standardów w zakresie zapewnienia dostępności dla uczestników Nałęczowskiego Festiwalu Otwartych Ogrodów w Nałęczowie, dla osób ze szczególnymi potrzebami  w miejscowości uzdrowiskowej i turystycznej(w tym z niepełnosprawnościami) zgodnie zapisami rządowego Programu Dostępność Plus na lata: 2018- 2025. Projekt jest zgodny celami Priorytetu 4 Programu NOWEFIO – Wzmocnienie kompetencji organizacji obywatelskich w obszarze dot. wypracowywania i wdrażania standardów działań organizacji pozarządowych.

Fundacja Lubelski Fundusz Lokalny przygotowując   i realizując  projekt „Dostępność Nałęczowskiego Festiwalu Otwartych Ogrodów”, miała  dość dużo spostrzeżeń, uwag  i  doświadczeń,  które były związane z przygotowaniem  i realizacją   pięć edycji Nałęczowskiego Festiwalu Otwartych Ogrodów w  roku 2021, 2022 i 2023.Spostrzeżenia te były związane między innymi z dostępnością osób ze szczególnymi potrzebami (cyfrowej, architektonicznej i informacyjno-komunikacyjnej), które chciały skorzystać z oferty Festiwalu i w nim uczestniczyć jako aktywny odbiorca  oferty tego wydarzenia.

Fundacja w ramach powyższego projektu opracowała 5 standardów, których celem było  uwrażliwienie i budowanie świadomości u właścicieli pensjonatów i willi, jak ważna jest  w ich obiektach dostępność dla osób ze szczególnymi potrzebami (w tym osób z niepełnosprawnościami ).

W willach i pensjonatach kuracjusze i goście  przebywają w ciągu prawie całego roku. Dzięki takim wydarzeniom jak Nałęczowski Festiwal Otwartych Ogrodów, pensjonaty udostępniają swoje piękne ogrody dla uczestników i gości tego Festiwalu.  Jednak osoby z niepełnosprawnością  nie mogły z nich w pełni skorzystać, ponieważ  były różnego rodzaju bariery utrudniające lub uniemożliwiające  dostępność dla tych osób.

Jednym z opracowanych  standardów  jest: Standard  – Zasady monitorowania działalności właścicieli willi i pensjonatów  i ich ogrodów. Jego celem jest uwrażliwienie i budowanie świadomości u właścicieli pensjonatów i willi, jak ważna jest  w ich obiektach dostępność dla osób ze szczególnymi potrzebami (w tym osób z niepełnosprawnościami ). 

Standard ten odwołuje się do ustawy o zapewnianiu  dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami,  która została wprowadzona do polskiego porządku prawnego w dniu 20 wrześniu 2019 r.  Ustawa ta jednak  nie przeniknęła zbytnio do powszechnej świadomości publicznej i warto a w zasadzie  koniecznie  należy  tą ustawę upowszechniać w przestrzeni społecznej, a poprzez to uświadamiając w społeczeństwie  jej ważność społeczną i rozpropagować jej obowiązywanie.

W trakcie tych Festiwali została dokonana praca badawcza zgodnie z metodologią obserwacji uczestniczącej a mianowicie: obserwacja uczestnicząca ukryta i obserwacja uczestnicząca kontrolowana – poprzez  uczestniczenie w tych wydarzeniach, autora tego artykułu.

Obserwacje te były podstawą do opracowania Standardu  – Zasady monitorowania działalności właścicieli willi i pensjonatów  i ich ogrodów. Tutaj należy podkreślić, że  wielu uczestników i gości tego Festiwalu będące  osobami  z niepełnosprawnością,  nie mogły  w pełni skorzystać z oferty tego wydarzenia, ponieważ  były różnego rodzaju bariery utrudniające lub uniemożliwiające  dostępność dla tych osób.

Obserwacja uczestników Festiwali miała na względzie  przede wszystkim  uchwycenie  poziomu dostępności w zakresie osób ze szczególnymi potrzebami w dostępie do usług świadczonych przez wille, pensjonaty w trakcie trwania Festiwalu. Obserwacja dotyczyła działalności willi, pensjonatów w zakresie zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (cyfrowej, architektonicznej i informacyjno- komunikacyjnej).

Celem Standardu ,,Zasady monitorowania działalności właścicieli willi i pensjonatów i ich ogrodów” jest przybliżenie ogólnych zasad zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez  pensjonaty i wille, które oferują usługi wynajmu swoich pokoi, apartamentów dla kuracjuszy, dla osób chcących przebywać w znanym uzdrowisku i wypoczywając, regenerować swój stan zdrowia. Standard ten  jest propozycją dla przyszłych edycji Nałęczowskiego Festiwalu Otwartych Ogrodów, jak i innych wydarzeń mających miejsce w pensjonatach i w ich ogrodach, a opracowany na podstawie doświadczenia i obserwacji dotychczasowych edycji  tego Festiwalu.

Standard  ten  jest  także  propozycją dla właścicieli pensjonatów i willi oferujące do wynajęcia pokoje i apartamenty aby ich oferta mogła być dedykowana dla osób ze szczególnymi potrzebami. Właściciele pensjonatów  mając na uwadze taką ofertę mogą liczyć na wsparcie ze strony Fundacji w celu wskazania procedur, do jakich instytucji należy się skierować aby wykonać niezbędne prace niwelujące  istniejące bariery.  Rezultatem będzie uzyskanie odpowiedniego certyfikatu o dostępności. Zachęcamy do zapoznania się z pięcioma standardami, które są szczegółowo przedstawione w osobnym dokumencie. Tutaj poniżej będzie krótkie omówienie  Standardu ,,Zasady monitorowania działalności właścicieli willi i pensjonatów i ich ogrodów” a pełne przedstawienie tego standardu jest zamieszczone  w publikacji  o pięciu standardach  w wersji papierowej i elektronicznej.

Punktem wyjścia jest zagadnienie monitorowania potrzeb w zakresie zapewnienia  dostępności wydarzenia  Nałęczowski Festiwal Otwartych Ogrodów realizowany  w pensjonatach i willach i w ich ogrodach  w Nałęczowie. Wśród istotnych pytań w tym obszarze jest następujące podstawowe pytanie : Czy została przeprowadzona  analiza dotychczasowej działalności pensjonatu pod kątem zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami ?

Odpowiedź na to pytanie jest kluczowe, ponieważ są dwie możliwe odpowiedzi, które mogą wskazywać na gotowość  spełnienia standardów  przez pensjonat  dla osób z potrzebami czy też nie. 

Jeżeli nie została przeprowadzona  analiza dotychczasowej działalności pensjonatu pod kątem zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, to w zasadzie  taki pensjonat  z definicji nie posiada standardów zapewniających  dostępność dla osób ze szczególnymi potrzebami.

Punktem wyjścia oceny danego pensjonatu winno być potwierdzenie, że posiada on przeprowadzoną analizę pod kątem zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami i potwierdzoną  stosownym certyfikatem.  Niemniej jako Fundacja ,organizująca Festiwal i analizująca jego dostępność dla osób ze szczególnymi potrzebami, dostrzega możliwości częściowego zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w pensjonatach. Wynika to z tego, że pomimo trudności z pełnego korzystania w uczestnictwie Festiwalu przez osoby niepełnosprawne , to wiele barier można było pokonać dzięki wrażliwości,  wsparciu i pomocy osób trzecich.  

Opracowując standardy, chcieliśmy  jako Fundacja  uwrażliwić uczestników tego wydarzenia, jak i właścicieli pensjonatów, że osoby ze szczególnymi potrzebami są wśród nas i także chciałyby w pełni korzystać  z oferty tego wydarzenia w miarę samodzielnie. Różne bariery to utrudniały. Dlatego też zostały opracowane  standardy , które mogą ułatwić właścicielom pensjonatu, jego jak najlepsze przystosowanie do obsługi osób ze szczególnymi potrzebami w pensjonatach.

Podstawowe zagadnienie jest związane z dostępnością architektonicznej, ponieważ ten problem jest także nie w pełni rozwiązany w publicznej przestrzeni  – w wielu miejscach są tego typu bariery i wymaga to jeszcze czasu i determinacji , aby te bariery zostały usunięte.

Tutaj należy podkreślić rolę i znaczenie audytu dostępności architektonicznej – tej w sferze przestrzeni publicznej jest obowiązkiem instytucji państwowych i samorządowych.

Chcąc wskazać na ważność takiego audytu dla pensjonatów, zostało zadane pytanie: Czy w budynku  pensjonatu i jego ogrodu  został przeprowadzony wcześniej audyt dostępności architektonicznej?

Pensjonat takiego audytu nie musi przeprowadzić  i nie musi mieć odpowiedniego certyfikatu  ale należy postawić pytanie: czy nie warto  jednak taki audyt przeprowadzić i otrzymać odpowiedni certyfikat? Odpowiedź  na tak jest jak najbardziej oczekiwane przez osoby szczególnymi potrzebami, które chciałyby skorzystać z oferty danego pensjonatu.

Certyfikacji dokonuje się na wniosek podmiotu ubiegającego się o certyfikat, zawierający nazwę i adres siedziby tego podmiotu oraz wskazanie zakresu prowadzonej przez ten podmiot działalności. Wniosek jest składany do podmiotu dokonującego certyfikacji na formularzu zgodnym z wzorem określonym w przepisach ustawy o zapewnieniu dostępności

Należy podkreślić, iż uzyskanie certyfikacji dostępności jest możliwe po spełnieniu minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6 ustawy o dostępności przez podmiot prywatny oraz po dokonaniu opłaty uzależnionej od liczby obiektów, w których świadczone są usługi. Certyfikacji podmiotu dokonuje się na wniosek złożony do podmiotu właściwego dla dokonania certyfikacji na urzędowym formularzu drogą papierową lub elektroniczną. Certyfikacja jest dokonywana na podstawie umowy podmiotu ubiegającego się o certyfikat z podmiotem dokonującym certyfikacji. Więcej na ten temat jest w artykule Pani Magdaleny Piech –  Certyfikacja  dostępności.

Taki certyfikat byłby dobrze widziany w ofertach czy to na stronie internetowej danego pensjonatu ale także w ofertach biur turystycznych, które w swojej ofercie mogą rekomendować  dany pensjonat, który  posiada ofertę wynajmu dla osób ze szczególnymi potrzebami.

Analizując tego typu oferty na rynku biur podróży ,dostrzega się, że takie oferty pojawiają się ale jest ich mała ilość. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom osób ze szczególnymi potrzebami, powstał portal NOCLEGI BEZ BARIER. Celem tego portalu jest ułatwienie osobom z niepełnosprawnościami znalezienia miejsc noclegowych w dobrze dla nich przystosowanych obiektach hotelarskich. Portal ten został założony przez Fundację „Wyjdź z Domu” w ramach projektu „wyjdź z domu, pojedź dalej”, finansowanego ze środków programu Obywatele dla Demokracji z funduszy EOG. https://noclegibezbarier.pl/

Tutaj warto także zarekomendować  Biuro Podróży TURYSTYKA BEZ BARIER zajmujące  się pełną obsługą turystów niepełnosprawnych –  www.TurystykaBezBarier.com     

Powyższe przykłady jednoznacznie wskazują, że osoby niepełnosprawne chcą być aktywne w wypoczynku , rekreacji i  poznawania miejsc o dużej atrakcyjności turystycznej na równi z prawami do takiej aktywności osób zdrowych.

Dlatego też pensjonaty , które będą mieć certyfikaty dostępności , będą włączone w proces promocji i marketingu na portalach biur podróży oferujących  wypoczynek w pensjonatach  w miejscowościach uzdrowiskowych jak np.  w Nałęczowie. Nałęczów mógłby być pionierem wśród miejscowości uzdrowiskowych, w którym pensjonaty i wille byłyby dostosowane dla osób ze szczególnymi potrzebami.

Jest to temat  o dużej skali obejmujący wszystkie miejscowości uzdrowiskowe w Polsce. Osoby ze szczególnymi potrzebami też chciałyby wypoczywać i regenerować swoje zdrowie w kurortach.  Osoby te mając bazę noclegową w pensjonacie , mogłyby korzystać  z zabiegów  w sanatoriach, które  dysponują profesjonalną bazą do realizacji  zalecanych zabiegów. Zapewne byłby to dla nich dodatkowy zakres wykonywanych usług, co przekładałoby się na zwiększenie przychodu. 

Ruch turystyczny z roku na rok zwiększa się i każda miejscowość uzdrowiskowa ,turystyczna stara się poprzez różne działania promocyjne, marketingowe wskazać na atrakcyjność miejscowości i przyciągnąć jak największą liczbę odwiedzających. Jest to zrozumiałe – przekłada się to na finanse dla samorządu , biznesu i mieszkańców. Obecnie dynamicznie rozwija się turystyka medyczna, która także obejmuje osoby ze szczególnymi potrzebami.

Dlatego też w miejscowościach uzdrowiskowych  funkcjonujące  wille i pensjonaty a posiadające  certyfikaty dostępności   dla osób o różnym stopniu niepełnosprawności,  będą  liderami na rynku usług  turystyki medycznej w danym uzdrowisku, jak i w skali kraju.

Taka dostępność jest  coraz bardziej oczekiwana na rynku , ponieważ istotne jest to aby każda osoba mogła na równych prawach korzystać z dostępności infrastruktury danej miejscowości i miejsca pobytu oraz z wydarzeń i atrakcji oferowanych dla gości i mieszkańców danej miejscowości uzdrowiskowej i turystycznej.

Opracowując standardy Fundacja wykonała podstawowe działania dla Gminy Nałęczów jako gminy uzdrowiskowej aby można  rozpocząć  proces przygotowania  podstawowych zmian w pensjonatach zgodnie opracowanymi standardami i uzyskania certyfikatu dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami. Gmina Nałęczów jako  gmina uzdrowiskowa, jak i Uzdrowisko Nałęczów poprzez realizację takiego procesu certyfikacji, byłaby niewątpliwie liderem wśród uzdrowisk w Polsce, przykładem dobrych praktyk dla osób ze szczególnymi potrzebami i zarazem wzorem dla tych uzdrowisk.                

Jerzy Rosiak