Ustawa o zapewnianiu o dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, wprowadzona do polskiego porządku prawnego w dniu 20 wrześniu 2019r. nie przeniknęła zbytnio do powszechnej świadomości publicznej, w tym oczywiście dla osób, dla których mają z niej wynikać istotne korzyści. Warto zatem uświadomić i rozpropagować jej obowiązywanie. Przedmiotowa ustawa zawiera regulacje określające środki służące zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami oraz obowiązki podmiotów publicznych w tym zakresie. Wskazać jednak należy,
iż w zakresie dostępności cyfrowej dodatkowo stosuje się przepisy ustawy z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych.
Ustawa o dostępności dotyczy usuwania barier, które utrudniają funkcjonowanie osobom ze szczególnymi potrzebami, a takie bariery to przeszkoda lub ograniczenie architektoniczne, cyfrowe lub informacyjno-komunikacyjne, które uniemożliwia lub utrudnia osobom ze szczególnymi potrzebami udział w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami. Bariery, które należy eliminować, mogą być zatem różnego rodzaju: architektoniczne (utrudniające poruszanie się), cyfrowe czy też informacyjno-komunikacyjne. W powyższym kontekście „dostępność” oznacza dostępność architektoniczną, cyfrową oraz informacyjno-komunikacyjną, co najmniej w zakresie określonym przez minimalne wymagania. Dostępność ta może być efektem uwzględnienia uniwersalnego projektowania albo zastosowania racjonalnego usprawnienia.
Zgodnie z przepisem art. 15 ustawy o dostępności wskazano cel certyfikacji dostępności, czyli zapewnieni dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez przedsiębiorców oraz organizacje pozarządowe.
Ustawodawca stwierdził, że zaplanowany na podstawie ustawy instrument jest fakultatywny i skierowany wyłącznie do podmiotów prywatnych i organizacji pozarządowych (podmioty publiczne nie potrzebują certyfikatu – ponieważ są zobowiązane w całości niniejszą ustawą). Certyfikat dostępności ma na celu potwierdzenie na podstawie przeprowadzonego audytu dostępności, czy dany podmiot spełnia minimalne wymagania, o których mowa w art. 6 niniejszej ustawy ( Przepis ten wskazuje zakres minimalnych wymagań służących zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami).
Rozwiązania przyjęte w przedmiotowej ustawie wychodzą naprzeciw głównym problemom, jakie zostały zidentyfikowane w toku opracowania rządowego Programu Dostępność Plus i analizy bieżącej sytuacji osób ze szczególnymi potrzebami w Polsce. Podstawowym problemem jest nie tylko brak podejmowania prób zapewniania dostępności, ale także brak spójnego systemu stosowania jednakowych lub chociaż przynajmniej podobnych rozwiązań stosowanych dla zapewnienia dostępności. Należy także wskazać, że w skali kraju wciąż bardzo nieliczne podmioty głównie organizacje pozarządowe – zajmują się certyfikowaniem dostępności, a praktycznie każda z tych organizacji robi to na podstawie własnych wypracowanych sposobów i procedur, co skutkuje brakiem porównywalności i spójności tak potrzebnej dla osób ze szczególnymi potrzebami, które nie wiedzą czego mogą się spodziewać nawet po budynku czy obiekcie posiadającym certyfikat dostępności. Dlatego też, rozwiązania przyjęte w ustawie wychodzą naprzeciw tym problemom i proponują określenie szczegółowych warunków, które muszą spełnić podmioty dokonujące certyfikacji dostępności.
Podstawowym celem certyfikacji jest potwierdzenie, czy podmioty takie jak przedsiębiorcy i organizacje pozarządowe zapewniają dostępność osobom ze szczególnymi potrzebami. W tym miejscu warto podkreślić, iż organizacjami pozarządowymi w rozumieniu art. 5 u.z.d.o.s.p. są te organizacje, o których mowa w art. 3 ust. 2 u.d.p.p.w., to jest: niebędące jednostkami sektora finansów publicznych (w rozumieniu ustawy o finansach publicznych) lub przedsiębiorstwami, instytutami badawczymi, bankami i spółkami prawa handlowego będącymi państwowymi lub samorządowymi osobami prawnymi, niedziałające w celu osiągnięcia zysku – osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, w tym fundacje i stowarzyszenia. Warto wskazać w tym kontekście, że mogą prowadzić działalność pożytku publicznego, ale nie są organizacjami pozarządowymi, takie podmioty jak osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów dotyczących stosunku państwa do Kościoła katolickiego, innych kościołów i związków wyznaniowych, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, spółdzielnie socjalne, spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz określone kluby sportowe, które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników
W przedmiotowej ustawie zaznaczono, iż zarówno przedsiębiorcy, jak i organizacje pozarządowe dążą w prowadzonej działalności do zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Przepis nie przewiduje skonkretyzowanych obowiązków w zakresie zapewniania dostępności po stronie przedsiębiorców i organizacji społecznych, nie zawiera też żadnej kary z tytułu niezapewniania dostępności i nie kreuje prawa po stronie osób ze szczególnymi potrzebami. Podmioty takie jak organizacje pozarządowe i przedsiębiorcy powinny wykazywać się inicjatywą i podejmować działania na rzecz zapewnienia dostępności. Brak takiego działania może być „napiętnowany” społecznie, zaś pozytywne działania wskazywane jako przykłady dobrych praktyk.
Warto podkreślić, iż otrzymanie certyfikatu dostępności niesie ze sobą pewien potencjał. Założenia przedmiotowej ustawy to m.in. harmonizacja certyfikacji dostępności, co nie tylko poprawi jakość tego rodzaju usług, ale także sprawi, że podmioty, które uzyskają certyfikat dadzą wyraźny sygnał dla klientów i użytkowników ze szczególnymi potrzebami, że społeczna odpowiedzialność i zasady zrównoważonego rozwoju stanowią istotny element ich funkcjonowania i budowania prestiżu czy wizerunku danego podmiotu. W tym miejscu warto zaznaczyć, iż podmioty, które uzyskają certyfikat dostępności, mogą uzyskać z tego tytułu także wyraźne korzyści finansowe w postaci zmniejszenia poziomu składek wpłacanych do PFRON (o ile podmiot takie składki jest zobowiązany płacić). Rozwiązanie to jest oparte o założenie, że skoro cały podmiot prywatny zapewnia dostępność swojej działalności i uzyskał certyfikat, to w dużym stopniu staje się miejscem dostępnym także dla potencjalnych pracowników z niepełnosprawnością, a więc przyczynia się do likwidacji barier architektonicznych, cyfrowych czy komunikacyjnych i zwiększa szansę na aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych (co jest jednym z głównych celów działalności PFRON).
Certyfikacja dostępności jest procesem, który obejmuje weryfikację spełnienia minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6 u.z.d.o.s.p.., przez przeprowadzenie audytu dostępności, a także sformułowanie szczegółowych zaleceń w zakresie poprawy zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez dany podmiot, który powinien zakończyć się wydaniem certyfikatu dostępności. Certyfikacja powinna zatem być ciągiem logicznie powiązanych czynności służących potwierdzeniu spełnienia minimalnych wymogów służących zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.
Mając na uwadze treść art. 6 u.z.d.o.s.p., audyt dostępności przeprowadza się w zakresie zapewnienia przez przedsiębiorcę lub organizację pozarządową, o których mowa w art. 5 ust. 1 u.z.d.o.s.p.:
a)dostępności architektonicznej,
b)dostępności cyfrowej zgodnie z wymaganiami określonymi w ustawie o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych,
c)dostępności informacyjno-komunikacyjnej.
Zatem taki audyt powinien bezwzględnie obejmować wskazane wyżej sfery organizacji i działalności podmiotu. Szczegółowe elementy podlegające sprawdzeniu w zakresie tych sfer wynikają z zapisów art. 6 pkt 1 lit. a–e u.z.d.o.s.p. (dostępność architektoniczna) oraz art. 6 pkt 3 lit. a–d ustawy (dostępność informacyjno-komunikacyjna). Przedmiotowy audyt związany jest z wypracowaniem określonej opinii i służy celom certyfikacyjnym . Sformułowanie szczegółowych zaleceń w zakresie poprawy zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez dany podmiot jest elementem procesu certyfikacji.
Zgodnie z przepisem art. 16 przedmiotowej ustawy Minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego ogłasza otwarty nabór podmiotów ubiegających się o status podmiotów dokonujących certyfikacji na swojej stronie podmiotowej w Biuletynie Informacji Publicznej, na stronie internetowej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego. Ogłoszenie o naborze, zawiera w szczególności informacje o szczegółowych wymogach, jakie musi spełniać podmiot, aby uzyskać status podmiotu dokonującego certyfikacji, o terminie składania wniosków o nadanie statusu podmiotu dokonującego certyfikacji, który nie może być krótszy niż 30 dni od dnia ukazania się ogłoszenia o naborze na stronie, o której mowa w art. 16 ust. 1 pkt 1, o trybie weryfikacji wniosków o nadanie statusu podmiotu dokonującego certyfikacji. Ogłoszenie to zawiera także wzór wniosku o nadanie statusu podmiotu dokonującego certyfikacji.
Wniosek o nadanie statusu podmiotu dokonującego certyfikacji podlega ocenie w zakresie posiadania przez dany podmiot zasobów organizacyjnych, kadrowych oraz narzędzi, pozwalających na należyte przeprowadzenie certyfikacji. W celu weryfikacji wniosków o nadanie statusu podmiotu dokonującego certyfikacji minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego powołuje Zespół do spraw weryfikacji wniosków, zwany dalej „Zespołem”.
Minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego prowadzi wykaz podmiotów dokonujących certyfikacji. Wykaz jest zamieszczany na stronie, o której mowa w art. 16 ust. 1 pkt 1.
Do wykazu, o którym mowa w ust. 1, wpisuje się podmioty, które spełniają wymogi, o których mowa w art. 15 ust. 3, wyłonione w wyniku naboru, o którym mowa w art. 16 ust. 1.
W tym miejscu zasadne jest aby wskazać, iż w przypadku gdy podmiot ubiegający się o status podmiotu dokonującego certyfikacji nie spełnia wymogów, o których mowa w art. 15 ust. 3 – minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego odmawia, w drodze decyzji, nadania temu podmiotowi statusu podmiotu dokonującego certyfikacji. Analogicznie jest w sytuacji gdy podmiot wpisany do przedmiotowego wykazu, przestał spełniać wymogi, o których mowa w art. 15 ust. 3. Wtedy minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego pozbawia, w drodze decyzji, ten podmiot statusu podmiotu dokonującego certyfikacji i wykreśla ten podmiot z wykazu.
Zgodnie z przepisem art. 19 ww ustawy, dokumentem potwierdzającym spełnianie minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6, jest certyfikat dostępności, wydawany dla konkretnego podmiotu na okres czterech lat od dnia wydania. Taki certyfikat zawiera oznaczenie podmiotu dokonującego certyfikacji, nazwę podmiotu, dla którego został wydany, oraz wskazanie adresu jego siedziby, numer i oznaczenie certyfikatu, skrócony opis zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w zakresie minimalnych wymagań, a także okres ważności certyfikatu i datę wydania i podpis uprawnionej osoby.
Certyfikat może ponadto zawierać zalecenia w zakresie poprawy zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez dany podmiot.
Minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego może dokonywać kontroli i oceny działalności podmiotu dokonującego certyfikacji, w zakresie efektywności, rzetelności i jakości działalności w zakresie dokonywania certyfikacji i przechowywania dokumentacji związanej z dokonywaniem certyfikacji.
Certyfikacji dokonuje się na wniosek podmiotu ubiegającego się o certyfikat, zawierający nazwę i adres siedziby tego podmiotu oraz wskazanie zakresu prowadzonej przez ten podmiot działalności. Wniosek jest składany do podmiotu dokonującego certyfikacji na formularzu zgodnym z wzorem określonym w przepisach ustawy o zapewnieniu dostępności.
Wniosek ten może zostać złożony w postaci papierowej albo elektronicznej za pomocą środków komunikacji elektronicznej, z tym że wniosek złożony za pomocą środków komunikacji elektronicznej opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym.
Bardzo istotne jest, iż podmiot ubiegający się o certyfikat nie może być powiązany faktycznie lub prawnie z podmiotem dokonującym certyfikacji.
Dokonanie certyfikacji odbywa się na podstawie umowy zawieranej między podmiotem dokonującym certyfikacji a podmiotem ubiegającym się o certyfikat.
Dokonanie certyfikacji wiąże się z zapłatą opłaty certyfikacyjnej, której wysokość jest ustalana w umowie, zawartej między podmiotami.
Podmiot dokonujący certyfikacji, w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia złożenia kompletnego wniosku , w przypadku stwierdzenia, że podmiot ubiegający się o certyfikat spełnia minimalne wymagania, o których mowa w art. 6 – przekazuje temu podmiotowi certyfikat w postaci papierowej albo zawiadamia podmiot ubiegający się o certyfikat o odmowie wydania certyfikatu.
Należy również wskazać, iż podmiot dokonujący certyfikacji jest obowiązany do przechowywania wydanego certyfikatu przez okres 5 lat od daty jego wydania, przekazywania do ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego informacji o wydanych certyfikatach, przechowywania dokumentów lub ich kopii i danych, na podstawie których został wydany certyfikat, a także do udostępniania tych dokumentów lub danych na żądanie ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego.
Natomiast podmiot posiadający certyfikat jest obowiązany w okresie ważności certyfikatu do spełniania minimalnych wymagań służących zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Podmiot dokonujący certyfikacji może przeprowadzać kontrolę w zakresie spełniania tych minimalnych wymagań, przez podmiot, któremu został wydany certyfikat.
Ważne jest , iż w sytuacji gdy podmiot, któremu został wydany certyfikat, przestał spełniać minimalne wymagania służące zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, podmiot dokonujący certyfikacji cofa certyfikat. W przypadku cofnięcia certyfikatu podmiot dokonujący certyfikacji jest obowiązany zawiadomić ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego oraz podmiot, któremu wydano certyfikat, o cofnięciu tego certyfikatu, wskazując jednocześnie uzasadnienie faktyczne i prawne.
Minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego podaje do publicznej wiadomości, na swojej stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej, informacje o podmiotach, którym został wydany certyfikat.
Każdy przedsiębiorca i organizacja pozarządowa mogą w dowolnym czasie zgłosić chęć posiadania certyfikatu dostępności .
Magdalena Piech
